Surzyński Józef (1851-1919)

Ksiądz, historyk i teoretyk muzyki, dyrygent chórów, kompozytor. Ur. 15 III w Śremie jako syn Franciszka, organisty i nauczyciela muzyki, i Józefy z Szmytkowskich. Muzyki uczył go ojciec. W Poznaniu w Gimnazjum Marii Magdaleny uzyskał świadectwo dojrzałości. W tym okresie występował już publicznie w Poznaniu jako skrzypek.. W 1872 wyjechał na studia matematyczne do Lipska, a równocześnie uczęszczał do konserwatorium lipskiego na wykłady teorii muzyki O. Paula. W 1874 udał się do Rzymu na studia teologiczne, które skończył w 1880 stopniem dr teologii. W 1879 otrzymał tamże święcenia kapłańskie. Po powrocie do kraju w Gnieźnie od marca 1881 odbywał służbę wojskową. Następnie wyjechał (z bratem Stefanem) do Ratyzbony na kurs muzyki kościelnej. W sierpniu 1881 objął posadę organisty w katedrze pozn., łącznie z obowiązkiem prowadzenia chóru katedralnego. Na tym stanowisku utworzył – mimo szykan zaborcy – chór chłopięco-męski odpowiadający wymogom reformy śpiewu kościelnego i nawiązujący do tradycji chóru katedralnego z XVI i XVII w. Nowy chór wystąpił po raz pierwszy 3 VI 1884 i został entuzjastycznie przyjęty przez społeczeństwo pozn. Surzyński współdziałał w założeniu w Poznaniu Tow. Św. Wojciecha (1883), którego celem było zrzeszenie i otoczenie opieką organistów. Od 1884 został redaktorem miesięcznika „Muzyka Kościelna”, przeznaczonego głównie dla organistów i dyrygentów chórów kościelnych, wydawanego w Poznaniu i Kościanie do 1902. Do każdego numeru czasopisma dołączony był dodatek muzyczny, zawierający otwory pol. kompozytorów XVI i XVII w. oraz utwory własne Surzyńskiego i jego brata Mieczysława. Surzyński odnalazł w archiwum kapitulnym na Wawelu liczne utwory pol. i obcych dawnych mistrzów i część tych kompozycji wydał w czterech zeszytach Monumenta musices sacrae in Polonia (Poznań 1885-1896). Wydawał także cieszące się znaczną popularnością śpiewniki Cantionale ecclesiasticum (1891, wyd. 4 – 1914), Directorium chori ((1885-86, i in.). W 1887 Surzyński zrezygnował z funkcji organisty (po nim funkcję objął Bolesław Dembiński), choć nadal do 1894 dyrygował chórem katedralnym. W latach 1889-94 był też wykładowcą liturgii i śpiewu gregoriańskiego w seminarium duchownym. W 1894 – głównie na skutek zatargów z B. Dembińskim, przeciwnikiem reform w muzyce kościelnej, Surzyński został przeniesiony na probostwo do Kościana. Tam kontynuował działalność naukową i wydawniczą, udzielał się także społecznie, m.in. pracował nad rozwojem Banku Ludowego w Kościanie i wielu stowarzyszeń (np. Tow. Kobiet Pracujących). Postawa Surzyńskiego w walce o nauczanie religii w języku pol., sprawiła, że władze pruskie zakazały mu jej nauczania. Zmarł 5 III 1919 w Kościanie, gdzie został pochowany.

Z licznych rozpraw naukowych Surzyńskiego trzy wniosły trwały wkład do historii muzyki w Polsce: Wstęp do t. I Monumenta musices sacrae (1885), Muzyka figuralna w kościołach polskich od XV do XVIII w. (1889), Polskie pieśni kościoła katolickiego od najdawniejszych czasów do końca XVI w. (1891). Położył też wielkie zasługi w szerzeniu wiedzy o dawnej muzyce pol.. Swoją akcją wydawniczą przyczynił się do uratowania licznych polskich zabytków muzycznych. Twórczość kompozytorska Surzyńskiego (głównie utwory chóralne) była wyrazem jego dążeń do zreformowania i odnowy stanu polskiej muzyki kościelnej. Stylistycznie nawiązywał do kompozytorów renesansu; zwano go często polskim Palestriną.